Σήμερα 17 Νοεμβρίου: Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης Θυμάτων Τροχαίων Δυστυχημάτων, η σκέψη μας ας μείνει για λίγο σ αυτούς που χάθηκαν στους δρόμους της χώρας μας. Για τις οικογένειες των θυμάτων δεν χρειάζεται φυσικά η Ημέρα Μνήμης γι αυτό. Είναι κάτι που συμβαίνει κάθε μέρα, κάθε στιγμή: Αόρατοι ναι, Ανύπαρκτοι όχι…
Οι Πεταλούδες στην Άσφαλτο που εμφανίστηκαν εδώ και λίγο καιρό στους ελληνικούς δρόμους (περισσότερα ΕΔΩ) αυξάνονται καθημερινά. Είναι μια προσπάθεια που μίλησε στην καρδιά πάρα πολλών ανθρώπων. Ελπίζουμε και θα επιδιώξουμε να μιλήσει και στο μυαλό αυτόν που (δεν) αποφασίζουν για την ασφαλή μετακίνηση στη χώρα μας.
Η κα Ουρανία Βιζυηνού, αρχαιολόγος συνοψίζει μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία από την διαδρομή της πεταλούδας στο πέρασμα του χρόνου:
Ο συμβολισμός της ψυχής με την μορφή μιας πεταλούδας είναι διαχρονικός από την αρχαιότητα.
Άλλωστε η αρχαία ελληνική λέξη για την πεταλούδα, δεν είναι άλλη από την λέξη “ψυχή”. Αυτήν χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης κατά την περιγραφή του συγκεκριμένου εντόμου, παραδίδεται δε και από άλλους αρχαίους συγγραφείς (Θεόφραστος, Πλούταρχος).
Η πεταλούδα ήταν δημοφιλής στην αρχαία τέχνη και απεικονίζεται σε πλήθος παραστάσεων τοιχογραφιών, δακτυλιολίθων, αναγλύφων κλπ.
Σε πολλές από αυτές, εύλογα ερμηνεύεται ως συμβολική παράσταση ανθρώπινης ψυχής.
Ήδη σε τάφους της Μυκηναϊκής περιόδου (περί το 1600-1100 π.Χ.) βρέθηκαν αντικείμενα διακοσμημένα με πεταλούδες, π.χ. χρυσά κυκλικά ελάσματα με εγχάρακτη παράσταση που χρησιμοποιήθηκαν ως κοσμήματα του νεκρικού ενδύματος του νεκρού από τάφο των Μυκηνών (τάφος ΙΙΙ, ταφικός περίβολος Α).
Το πλέον εύγλωττο εύρημα όμως είναι ένας ζυγός ψυχοστασίας από τον ίδιο τάφο. Πρόκειται για ομοίωμα μηχανικής ζυγαριάς με κρεμώμενους δίσκους, από χρυσό έλασμα. Πάνω στους δίσκους έχουν φιλοτεχνηθεί δύο πεταλούδες (μία στον καθένα). Ζυγός και πεταλούδες μαζί ανακαλούν την παράδοση της ψυχοστασίας, για την οποία υπήρχαν διαφορετικές αντιλήψεις στην αρχαιότητα.
Κατά την αιγυπτιακή παράδοση οι ψυχές ζυγίζονται για να αποφασιστεί αν θα περάσουν στην επόμενη ζωή ή αν η ζωή τους θα τελειώσει με τον θάνατο τους. Στην ελληνική παράδοση η ψυχοστασία είναι η κρίση του αν ο άνθρωπος θα ζήσει η θα πεθάνει.
Ο Όμηρος περιγράφει την ψυχοστασία του Αχιλλέα και του Έκτορα στην οποία βάρυνε η ψυχή του Έκτορα, ο οποίος και πέθανε στη μεταξύ τους μονομαχία.
Πιο περιγραφική είναι η υστερότερη παράσταση δακτυλιόλιθου στο Μουσείο του Μονάχου με ανθρωπόμορφη πεταλούδα, δηλαδή πεταλούδα της οποίας ο κορμός και το κεφάλι έχει ανθρώπινη μορφή. Χρονολογείται στον 1ο αι. π.Χ.
Από τις παραστάσεις επιτύμβιων μνημείων που περιλαμβάνουν πεταλούδα, αξιοσημείωτο είναι ένα μνημείο στο Μουσείο Κωνσταντινούπολης, προερχόμενο από την Μ. Ασία (Mouhalitch), στο οποίο κάτω από την κύρια παράσταση απεικονίζεται ο ψυχοπομπός Ερμής να οδηγεί πεταλούδα στον κάτω κόσμο.
Η απεικόνιση πεταλούδων στα επιτύμβια μνημεία έχει διατηρηθεί μέχρι τις μέρες μας. Στο Α´ νεκροταφείο π.χ. υπάρχουν πολλά μνημεία με μορφή πεταλούδας.
Στον αντίποδα των παραστάσεων νεκρικού χαρακτήρα και του συσχετισμού της ψυχής με το οδυνηρό γεγονός του θανάτου βρίσκονται οι παραστάσεις της πεταλούδας-ψυχής με τον θεό Έρωτα.
Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο Έρωτες κρατούν στην αγκαλιά τους πεταλούδες (π.χ. ανάγλυφο στη Ρώμη και σφραγιδόλιθος στο Αννόβερο) ή, από τον 16ο μ.Χ. αι. κἑ., τις καίνε σε πυρές και φλόγες δαυλών (πολλοί δακτυλιόλιθοι).
Ότι ο Έρωτας “καίει” την ψυχή των ερωτευμένων αναφέρεται σε χωρία της Παλατινής ανθολογίας, στην οποία περιλαμβάνονται και κείμενα πολύ προγενέστερα της συγκρότησης της κατά τα βυζαντινά χρόνια, ανάμεσα στα επίμαχα στίχοι του ποιητή Μελεάγρου που έζησε τον 1ο αι. π.Χ.
Άλλη μια ενδιαφέρουσα παράσταση πεταλούδας σε δακτυλιόλιθο στο Νομισματικό Μουσείο την απεικονίζει πάνω σε ρολό παπύρου, αρχαίου βιβλίου, και ανακαλεί ρήση που αποδίδεται στον Αριστοτέλη κατά την οποία η όραση παίρνει το φως από το περιβάλλον και η ψυχή από τα μαθήματα!
Αντίστοιχα, για τις τέχνες, υπάρχει παράσταση πεταλούδας πάνω από λύρα σε παλαιό σχέδιο αρχαίου δακτυλιόλιθου στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι.
Επαρκώς επομένως τεκμηριώνεται η διαχρονική λειτουργία της πεταλούδας ως συμβόλου της ψυχής, γεγονός που αισίως θα προσδώσει ιδιαίτερη δυναμική στη δράση του συλλόγου ώστε να έχει ουσιαστική απήχηση η προσπάθεια.
Για διαρκή ενημέρωση δηλώστε συμμετοχή στην σελίδα στο Facebook “Πεταλούδες στην Άσφαλτο”. Αόρατοι ναι, Ανύπαρκτοι όχι.
www.soste.ge
www.efthita.gr
Οι Πεταλούδες στην Άσφαλτο που εμφανίστηκαν εδώ και λίγο καιρό στους ελληνικούς δρόμους (περισσότερα ΕΔΩ) αυξάνονται καθημερινά. Είναι μια προσπάθεια που μίλησε στην καρδιά πάρα πολλών ανθρώπων. Ελπίζουμε και θα επιδιώξουμε να μιλήσει και στο μυαλό αυτόν που (δεν) αποφασίζουν για την ασφαλή μετακίνηση στη χώρα μας.
Η κα Ουρανία Βιζυηνού, αρχαιολόγος συνοψίζει μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία από την διαδρομή της πεταλούδας στο πέρασμα του χρόνου:
Ο συμβολισμός της ψυχής με την μορφή μιας πεταλούδας είναι διαχρονικός από την αρχαιότητα.
Άλλωστε η αρχαία ελληνική λέξη για την πεταλούδα, δεν είναι άλλη από την λέξη “ψυχή”. Αυτήν χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης κατά την περιγραφή του συγκεκριμένου εντόμου, παραδίδεται δε και από άλλους αρχαίους συγγραφείς (Θεόφραστος, Πλούταρχος).
Η πεταλούδα ήταν δημοφιλής στην αρχαία τέχνη και απεικονίζεται σε πλήθος παραστάσεων τοιχογραφιών, δακτυλιολίθων, αναγλύφων κλπ.
Σε πολλές από αυτές, εύλογα ερμηνεύεται ως συμβολική παράσταση ανθρώπινης ψυχής.
Ήδη σε τάφους της Μυκηναϊκής περιόδου (περί το 1600-1100 π.Χ.) βρέθηκαν αντικείμενα διακοσμημένα με πεταλούδες, π.χ. χρυσά κυκλικά ελάσματα με εγχάρακτη παράσταση που χρησιμοποιήθηκαν ως κοσμήματα του νεκρικού ενδύματος του νεκρού από τάφο των Μυκηνών (τάφος ΙΙΙ, ταφικός περίβολος Α).
Το πλέον εύγλωττο εύρημα όμως είναι ένας ζυγός ψυχοστασίας από τον ίδιο τάφο. Πρόκειται για ομοίωμα μηχανικής ζυγαριάς με κρεμώμενους δίσκους, από χρυσό έλασμα. Πάνω στους δίσκους έχουν φιλοτεχνηθεί δύο πεταλούδες (μία στον καθένα). Ζυγός και πεταλούδες μαζί ανακαλούν την παράδοση της ψυχοστασίας, για την οποία υπήρχαν διαφορετικές αντιλήψεις στην αρχαιότητα.
Κατά την αιγυπτιακή παράδοση οι ψυχές ζυγίζονται για να αποφασιστεί αν θα περάσουν στην επόμενη ζωή ή αν η ζωή τους θα τελειώσει με τον θάνατο τους. Στην ελληνική παράδοση η ψυχοστασία είναι η κρίση του αν ο άνθρωπος θα ζήσει η θα πεθάνει.
Ο Όμηρος περιγράφει την ψυχοστασία του Αχιλλέα και του Έκτορα στην οποία βάρυνε η ψυχή του Έκτορα, ο οποίος και πέθανε στη μεταξύ τους μονομαχία.
Πιο περιγραφική είναι η υστερότερη παράσταση δακτυλιόλιθου στο Μουσείο του Μονάχου με ανθρωπόμορφη πεταλούδα, δηλαδή πεταλούδα της οποίας ο κορμός και το κεφάλι έχει ανθρώπινη μορφή. Χρονολογείται στον 1ο αι. π.Χ.
Από τις παραστάσεις επιτύμβιων μνημείων που περιλαμβάνουν πεταλούδα, αξιοσημείωτο είναι ένα μνημείο στο Μουσείο Κωνσταντινούπολης, προερχόμενο από την Μ. Ασία (Mouhalitch), στο οποίο κάτω από την κύρια παράσταση απεικονίζεται ο ψυχοπομπός Ερμής να οδηγεί πεταλούδα στον κάτω κόσμο.
Η απεικόνιση πεταλούδων στα επιτύμβια μνημεία έχει διατηρηθεί μέχρι τις μέρες μας. Στο Α´ νεκροταφείο π.χ. υπάρχουν πολλά μνημεία με μορφή πεταλούδας.
Στον αντίποδα των παραστάσεων νεκρικού χαρακτήρα και του συσχετισμού της ψυχής με το οδυνηρό γεγονός του θανάτου βρίσκονται οι παραστάσεις της πεταλούδας-ψυχής με τον θεό Έρωτα.
Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο Έρωτες κρατούν στην αγκαλιά τους πεταλούδες (π.χ. ανάγλυφο στη Ρώμη και σφραγιδόλιθος στο Αννόβερο) ή, από τον 16ο μ.Χ. αι. κἑ., τις καίνε σε πυρές και φλόγες δαυλών (πολλοί δακτυλιόλιθοι).
Ότι ο Έρωτας “καίει” την ψυχή των ερωτευμένων αναφέρεται σε χωρία της Παλατινής ανθολογίας, στην οποία περιλαμβάνονται και κείμενα πολύ προγενέστερα της συγκρότησης της κατά τα βυζαντινά χρόνια, ανάμεσα στα επίμαχα στίχοι του ποιητή Μελεάγρου που έζησε τον 1ο αι. π.Χ.
Άλλη μια ενδιαφέρουσα παράσταση πεταλούδας σε δακτυλιόλιθο στο Νομισματικό Μουσείο την απεικονίζει πάνω σε ρολό παπύρου, αρχαίου βιβλίου, και ανακαλεί ρήση που αποδίδεται στον Αριστοτέλη κατά την οποία η όραση παίρνει το φως από το περιβάλλον και η ψυχή από τα μαθήματα!
Αντίστοιχα, για τις τέχνες, υπάρχει παράσταση πεταλούδας πάνω από λύρα σε παλαιό σχέδιο αρχαίου δακτυλιόλιθου στην Εθνική Βιβλιοθήκη στο Παρίσι.
Επαρκώς επομένως τεκμηριώνεται η διαχρονική λειτουργία της πεταλούδας ως συμβόλου της ψυχής, γεγονός που αισίως θα προσδώσει ιδιαίτερη δυναμική στη δράση του συλλόγου ώστε να έχει ουσιαστική απήχηση η προσπάθεια.
Ουρανία Βιζυηνού, Αρχαιολόγος.
Στοιχεία για το θέμα στο βιβλίο του Γ. Δημητροκάλλη, Η ψυχή-πεταλούδα, 1993.Για διαρκή ενημέρωση δηλώστε συμμετοχή στην σελίδα στο Facebook “Πεταλούδες στην Άσφαλτο”. Αόρατοι ναι, Ανύπαρκτοι όχι.
www.soste.ge
www.efthita.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου