Τροχαία: ατυχήματα ή εγκλήματα;

Κάθε φορά που συμβαίνει ένα γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια της ζωής ενός ή περισσότερων ανθρώπων, ο συλλογιστικός μας αυτοματισμός σπεύδει να αποδώσει και να μοιράσει τις ευθύνες στους εμπλεκόμενους. “Έτρεχε”, “είχε πιεί”, “δεν φόραγε κράνος”, “δεν φόραγε ζώνη”, “ήταν αφηρημένος”, “δεν είχε λάβει τα δέοντα μέτρα ασφάλειας”, “ήταν σκοτεινά”, “δεν υπήρχε σήμανση”, “γλίστραγε το οδόστρωμα”, “κακή συντήρηση του δικτύου” είναι οι πλέον συνηθισμένες “ετυμηγορίες” που μας έρχονται σχεδόν ακαριαία κατά νου. Αυτές οι φράσεις είναι επιπλέον τόσο αυτοματοποιημένες στη “λογική” μας, που και μόνο στο άκουσμα του συμβάντος,   εμφανίζονται ακριβώς οι ίδιες σαν ερωτήματα: “έτρεχε;”, “είχε πιεί;”, “δεν φόραγε κράνος;” κλπ.
Οι φράσεις αυτές δεν είναι τυχαία ανακλαστικές. Είναι εμπεδωμένοι συνειρμοί, ενταγμένοι πλήρως στον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε και ερμηνεύουμε τον κόσμο μας. Και ο τρόπος αυτός έχει να κάνει με τις εμπεδωμένες και ριζωμένες βαθιά μέσα μας θέσφατες, κατεστημένες, “αποδεκτές” και “ικανές και αναγκαίες” προϋποθέσεις διαβίωσης. Έχει να κάνει με την καταρχήν πλήρη και αναμφισβήτητη αποδοχή μας πως ο καθένας από μας βιώνει “δίκαια” τη ζωή (αλλά και το θάνατο) που του αξίζει. “Δεν διάβαζε” οπότε δίκαια είναι σκουπιδιάρης, “ήταν σπάταλος” οπότε δίκαια είναι άστεγος, “έτρεχε” οπότε δίκαια σκοτώθηκε…

Don’t forget to forget me, by Alexandros Vasmoulakis

Ο αυστηρά αιτιοκρατικός αυτός τρόπος σκέψης, η λογική του “όπως έστρωσες θα κοιμηθείς” έρχεται πρώτα σαν αιτιολόγηση του κακώς κείμενου ή γενόμενου. Έρχεται, δηλαδή, να δικαιολογήσει το κακό μαντάτο αντιμετωπίζοντάς το σαν φυσιολογική συνέπεια μιας σειράς πραγμάτων (“κοιμάσαι όπως έστρωσες, τί θες τώρα…;”) και δευτερευόντως σαν τρόπος οργάνωσης ενός συστήματος πρόληψης και νομικής απόδοσης ευθυνών (“για καλό ύπνο οι τρόποι στρωσίματος είναι οι α, β, γ…” και “το στρώσιμο με τρόπο άλλο των προβλεπόμενων, τιμωρείται με…”).
Είμαστε, δε, εξοικιωμένοι με αυτή τη λογική σε τέτοιο βαθμό, που διέπει και τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την απώλεια της ζωής. Η απώλεια της ζωής δεν αντιμετωπίζεται σαν τέτοια (μιλάμε για ανθρώπους που τερματίζουν βίαια τη ζωή τους και χάνονται επίσης βίαια από τη δική μας ζωή), αλλά σαν μια ευκαιρία επαλήθευσης της ορθότητας των νόμων αιτίου – αιτιατού. Έτρεχε –> καλά να πάθει, δε φόραγε ζώνη -> ας πρόσεχε, γλίστραγε ο δρόμος -> κρίμα ρε γαμώτο.

1.500 νεκροί κάθε χρόνο

Οι θάνατοι από τροχαία στην Ελλάδα ξεπερνούν τους 1.500 κάθε χρόνο. Αν αυτούς τους θανάτους τους είχαμε σε ένα και μόνο χωριό, θα μιλάγαμε για γενοκτονία, αν και οι 1.500 ήταν λογοτέχνες θα μιλάγαμε για μαζική λογοκρισία, αν και οι 1.500 ήταν εργάτες σε ένα εργοτάξιο θα μιλάγαμε για  δολοφονίες εκ μέρους της εργοδοσίας, αν και οι 1.500 ήταν πολιτικοί θα μιλάγαμε για επανάσταση. Τα 1.500 θανατηφόρα τροχαία περιστατικά συμβαίνουν στην ίδια κοινωνία, αφορούν κάθε οικογένεια και άνθρωπο.
Αν συνέβαιναν 1.500 τροχαία περιστατικά σε έναν και μόνο άνθρωπο, θα μπορούσαμε να μιλάμε για ατυχία του ανθρώπου; (εκτός βέβαια, αν είχε συναντήσει και τις 1.500 φορές, πριν το συμβάν, μαύρη γάτα…). Τα τροχαία περιστατικά έχουν συγκεκριμένα αίτια. Μπορεί να μην υπάρχουν διαθέσιμα, ή και καθόλου, τα στοιχεία των αιτιών των τροχαίων στη χώρα μας (και αυτό είναι ένα τεράστιο θέμα για άμεση κινητοποίηση και αντιμετώπιση), αλλά όλοι γνωρίζουμε ότι μπορούμε να τα εντάξουμε σε 2 μεγάλες κατηγορίες:
1) εγκληματική έλλειψη υποδομών και ελέγχου
2) εγκληματική οδική συμπεριφορά των εμπλεκόμενων
Το να χρησιμοποιούμε αυτή τη γνώση μόνο μετά το συμβάν για να ικανοποιήσουμε το “περί δικαίου” αίσθημά μας, δεν είναι αρκετό, αν δεν είναι και ανώφελο. Το ζητούμενο είναι να τη χρησιμοποιούμε πριν το συμβάν για να αποτρέψουμε το χαμό.
Όταν όλες οι υποδομές καθώς και η οδική μας συμπεριφορά θα είναι όπως θα έπρεπε, τότε και μόνο τότε θα μπορούσαμε να μιλάμε για ατυχήματα. Μέχρι τότε όμως, τα τροχαία συμβάντα είναι εγκλήματα. Όπως εγκληματική είναι και η επιμονή μας να τα ερμηνεύουμε σαν ατυχήματα, αποδεχόμενοι έμμεσα, αλλά στην ουσία, όλα τα κακώς κείμενα της νομοθεσίας και των μηχανισμών εφαρμογής της, την έλλειψη πολιτικής βούλησης για ουσιαστική λήψη μέτρων περιορισμού των τροχαίων, αντί για ευκαιρία αύξησης των οικονομικών εσόδων του κράτους. Ας σημειωθεί πως, για τους οικονομολόγους, τα τροχαία συμβάλλουν στην αύξηση του ΑΕΠ, αφού αυξάνουν τον κύκλο εργασιών για ασθενοφόρα, γιατρούς, νοσοκομεία, δικηγόρους, ασφαλιστικές, οδικές βοήθειες, φαναρτζήδες κλπ.). Αλλά ίσως πιό εγκληματική είναι η παθητική ωχαδερφική νοοτροπία μας, που μας κάνει να θεωρούμε τους εαυτούς μας άτρωτους, τα θύματα άτυχα και τους συγγενείς τους σαν κάποιους ιδιότροπους τύπους που επιδιώκουν να χαλάσουν την μακάρια ευδαιμονία μας.

Η αλλαγή αυτής της θεώρησης και νοοτροπίας, είναι μια πολύ καλή αρχή (κατά τη γνώμη μου η απαραίτητη προϋπόθεση) για τον περιορισμό των τροχαίων εγκλημάτων, εφόσον αυτό αποτελεί βαθιά επιθυμία και πρωτεύοντα στόχο μας σαν κοινωνία. Αλλιώς, ή απλά δεν αποτελεί προτεραιότητα ή μας βολεύει καλύτερα να θέτουμε σαν αντίπαλο την “αυταπόδεικτη” κακοτυχία μας, παρά τον ανώριμο εαυτό μας.

του Θοδωρή Παρασκευά